Kujawiak jest tańcem pochodzenia ludowego o metrum 3/4, rytmice typu mazurkowego i wolnym tempie. Jego nazwa pochodzi od Kujaw. Tańce o cechach muzycznych kujawiaka znane są w Łęczyckiem i w Wielkopolsce. Rangę tańca narodowego zyskał późno.
Nazwa kujawiak poraz pierwszy pojawiła się w 1827 r., a z zapisami muzycznymi w 1830 r.W narodowej formie kujawiaka, rozwiniętej poza środowiskiem wiejskim, odnaleźć można wiele cech muzycznych typowych dla mazura, oberka i chodzonego. Podobne są ukształtowania rytmiczne ale tempo jest powolne, melodyka zbliżona do konstrukcji tańców chodzonych o szeroko, stopniowo wznoszącej się linii melodycznej. Inny jest też sposób akcentowania – łagodne podkreślenie pierwszej i drugiej, słabej części taktu. Zakończenie kujawiaka zbliża się rytmicznie do mazura, ale posiada zupełnie inny waraz ze względu na powolne tempo tańca i inny typ zakończenia melodycznego.
Melodie kujawiaków oparte są często na tonacjach molowych lub na skalach modalnych, przez co są rozlewne i liryczne. Kujawiak, podobnie jak oberek, często poprzedzony wstępem o schemacie rytmicznym granym na jednym dźwięku, będącym toniką lub dominantą tonacji.
Pomiędzy kujawiakiem a jego pierwowzorami ludowymi występuje wiele różnic. W kujawiakach wiejskich znaleźć można znacznie więcej ukształtowań rytmicznych. Ukształtowania rytmiczne w różny sposób podkreślają pierwszą lub drugą część taktu. Cechą charakterystyczną ugrupowań rytmicznych jest też występowanie tempa rubato, polegajacego na przesuwaniu drobnych wartości rytmicznych wewnątrz taktu bez naruszenia metrum.
Inną charakterystyczną cechą kujawiaka wiejskiego są stopniowe zmiany tempa z powolnego do bardzo szybkiego, przy zachowaniu w zasadzie tej samej melodii.
Kujawiak wiejski występował jako pieśń śpiewana i jako forma instrumentalna, przerywana przyśpiewkami.
Kujawiak jako taniec narodowy stanowił pewnego rodzaju syntezę tańca chodzonego i wolnego tańca wirowego. Muzycznie reprezentował formę raczej instrumentalną, złożoną z dwu i więcej zróżnicowanych melodycznie części. Największą popularnością cieszył się na przełomie XIX i XX wieku.
Kujawiak przeniknął do muzyki artystycznej w XIXw. Istnieją kujawiaki komponowane na głosy wokalne i instrumentalne. Elementy kujawiaka spotkać można w utworach F. Chopina, H. Wieniawskiego, F. Nowowiejskiego. Kujawiaki do tańca komponowali K. Namysłowski, W. Osmański i inni.
